بررسی و اجرای فن آوری Root ball (توپ ریشه) در کاشت درختان

موضوع: بررسی و اجرای فن آوری Root ball (توپ ریشه) در کاشت درختان

تهیه و تدوین: مهندس عبداله سلطان احمدی

مقدمه

لزوم ایجاد فضای سبز (درختکاری) با نمادی مشخص به منظور هویت بخشی سریع با اجبار به واسطه عدم امکان کاشت نهال یا گونه گیاهی با سن و حجمی کوچک در خارج از موعد مقرر و یا به منظور تامین به موقع سرانه فضای سبز محل، ضرورت بررسی عمیق و اجرای دقیق فن آوری توپ ریشه و جابه جایی درخت با رنج سنی متفاوت از خزان پذیر تا خزان ناپذیر را بیش از پیش نمایان می سازد.

بررسی دقیق موضوع و روش های اجرایی فعلی در کشورمان نشان از گسترش اندک این فن آوری و در عین حال اجرایی خفیف و برگرفته از تجربیات مقطعی تعدادی از پیمانکاران بدون توجه به مسائل علمی روز دنیا دارد. در این مقاله سعی بر انتقال خلاصه ای از جدیدترین روش های Root ball  بدون استفاده از ماشین آلات مکانیکی و پنوماتیکی و آموزش علمی موضوع برای آشنایی بیشتر متخصصین و ناظرین گردیده است.

طرز صحیح عملیات جابه جایی درخت

A- عملیات قبل از گود برداری

1- اگر خاک بستر خشک است باید آن را کاملا آبیاری و مرطوب کرد «حداقل 4 روز قبل از جا به جایی» به علاوه پس از حفر شیار نیز گودال را غرقاب کنند.

2- تعیین قطر توپ ریشه به تناسب قطر تنه

3- قطر شیار اطراف توپ ریشه با لحاظ کردن قطر توپ ریشه حداقل 50 سانتی متر است.

4- تعیین جهت شمال برای رعایت جهت در هنگام کاشت و جلوگیری از آفتاب سوختگی.

5- طناب پیچ کردن شاخه های پایینی برای سهولت برداشت درخت و جلوگیری از شکستن شاخه ها.

6- حذف شاخه های اضافی «هرس و پوشاندن محل برش باچیپ پیوند.

نکته: برای هرس درختان خزان پذیر حذف دو سوم شاخه ها الزامی است و حذف شاخه های اضافی پایینی بسیار موثر است در واقع ایجاد تعادل بین نسبت ریشه و ساقه نقش موثری در جابه جایی درختان دارد. ضمنا تاکید بر جابه جایی درختان خزان ناپذیر در طی ماه های آبان تا فروردین از نکات ضروری است.

B- تناسب بین قطر و عمق، توپ ریشه

نکته:

الف- درختان با قطر بیشتر از 11 نیاز به توپی بین 5/0 تا 2/1متر دارند

ب- به ازاء هر 5/2 سانتی متر قطر تنه، توپ ریشه ای باید حداقل 30 سانتی متر قطر داشته باشد.

C- گودبرداری

1- عمق شیاری که از قبل تعیین شده می بایست بیش از 5/1 متر باشد تا مراحل قطع ریشه را سهولت بخشد. " گودکنی در بخش ریشه های موئین به شکل عمودی بوده و پس از آن کمی مایل به طرف داخل توده حفر شود» توضیح اینکه ریشه های موئین در عمق 0 تا 40 سانتی متری خاک رشد می نمایند.

نکته: لازم است قبل از حفر هرگونه گودال در معابر شهری هماهنگی لازم با ادارات خدمات دهنده (آب، برق، گاز و مخابرات) جهت جلوگیری از قطع شبکه و لوله ها و... انجام پذیرد.

2- ریشه های بسیار قطور در سطح خاک را توسط اره تربر تیز قطع و سپس به حفر شیار ادامه دهید.

3- قطر بخش پایینی توپ ریشه باید 30-15 سانتی متر کمتر از قطر بالایی ریشه باشد.

D- گونی پیچ کردن

1- روش متداول: عبارتند از پیچیدن گونی (گونی باید قبلا مرطوب شده باشد و دارای بافتی سفت و محکم باشد) دور محیط توپ ریشه و سپس دوختن دو سر چتایی به هم با استفاده از نخ پنبه ای و سوزن مخصوص به صورت زیگزاک، به طوری که دو طرف چتائی با این مدل دوخت کاملا به صورت کششی به یکدیگر متصل گردند، بدیهی است فواصل دوخت باید کم بوده و ترجیحا از 10 سانتی متر قبل از انتهای گونی انجام پذیرد. طبیعی است به واسطه شکل کله قندی توپ ریشه هرچه عملیات دوخت به سمت پایین قطر توپ ریشه امتداد یابد، می بایست چتایی به صورت یکدست و محکم به دور توپ ریشه پیچیده شده باشد تا از ریزش توده خاک جلوگیری نماید.

پس از اتمام مرحله اول می بایست یک قطعه گونی به اندازه قبلی (برابر با محیط توپ ریشه)در جهت مخالف چتایی قبلی دور توپ ریشه پیچانده شود طوری که از تنه درخت آغاز و پس از گذر از قسمت انتهایی توپ ریشه و قسمت دیگر توپ به تنه درخت ختم گردد. جهت تسریع در این عمل دوسر چتائی را پس از گذراندن دور تنه درخت به یکدیگر به صورت ضربدری گره می زنند. سپس قسمت های اطراف چتائی جدید را به چتایی قبلی با همان روش دوختن زیگزاک با سوزن مخصوص و نخ پنبه ای به هم وصل می کنند.

توضیح: در این روش هیچ گونه طناب پیچی توپ ریشه صورت نمی گیرد و فقط به پیچیدن گونی دور توپ ریشه اکتفا می گردد و این یکی از بزرگ ترین معایب این روش است، چون در خاک هایی با بافت سبک موجب از هم پاشیدن خاک و در نهایت خشکیدن درخت را فراهم می آورد.

2- روش علمی: گونی را به دور توده ریشه پیچیده و گوشه های گونی را با میخ محکم کنید. گونی باید خوب و محکم باشد و بخش های لق و شل توسط میخ دوخته شوند. توده خاک بزرگ گونی پیچ شده را بهتر است با طناب استحکام بیشتری ببخشید. این کار برای توپ های ریشه به قطر 75 سانتی متر یا کمتر لازم نیست، مگر اینکه خاک بستر شنی یا سبک باشد. برای بخش فوقانی و تحتانی طنابی به قطر 5/1 سانتی متر یا طناب چهار لا مناسب است و بخش میانی را می توان با طناب نازک (6 میلی متر) بسته بندی کرد. از دو روش حلقه و گره زدن برای طناب پیچی استفاده می شود:

الف: روش حلقه باز

در این روش طناب بخش فوقانی و تحتانی را بسته و سپس قطعات طناب آماده شده را که همراه قلاب و گیره است، به این دو رشته متصل می کنند. این روش ساده و سریع است. چون لازم نیست تمام طول طناب مورد نظر را از حلقه های نصب شده بگذارنند. حلقه بالایی می بایست 30 سانتی متر کوتاهتر از قطر توپ ریشه باشد. حلقه یا قلاب بالایی را با فاصله 15 سانتی متر از لبه توپ قرار داده و به وسیله گره مربعی محکمی می بندند و آن را توسط چند میخ دوخت محکم می کنند. قلاب تحتانی را نیز نزدیک انتهای توپ پیچیده و آن را نیز با گره ای محکم می کنند. سپس قلاب ها را با فواصل مساوی در حلقه بالایی و پایینی قرار داده طوری که هر قلاب پایین وسط دو قلاب بالایی باشد. فواصل بین قلاب ها بسته به اندازه توپ و نوع خاک بستر می تواند از 15 تا 45 سانتی متر باشد. برای استحکام بیشتر هرچه جنس خاک سبک تر باشد قلاب ها نزدیک تر به یکدیگر قرار می گیرند. یک سر طناب را به قلاب بالایی وصل و به صورت متناوب به قلاب های پایین متصل می کنند. بند پیچی کردن می بایست تا حد امکان محکم و سفت باشد و به توپ ریشه استحکام ببخشند. شل بستن طناب نه تنها کمکی به انتقال نمی کند بلکه استحکام توپ را نیز کاهش می دهد.

ب: روش دوم

مانند روش قبل است با این فرق که حلقه بالا و پایینی را موقتی به طور می بندند و پس از بستن طناب های عمودی از راست به چپ حلقه های پالایی و پایینی را دوباره سفت می کنند (گره مربعی)

نکته: در بیشتر خاک ها ریشه های موئین و مکنده در عمق 50-40 سانتی متری بخش بالایی خاک «لایه سطح الارض» قرار دارند. لذا اگر منظور حفظ ریشه های مهم است می بایست به نسبت، عمق توپ ریشه کمتر و قطر آن زیادتر باشد تجربه نشان داده است که هنگام جابه جایی توپ ریشه هایی که عمق زیادتر دارند، کمتر شکسته و متلاشی می شوند. این اطلاعات مربوط به خاک های لومی است و برای خاک های سبک تر نیاز به ابعاد بزرگتری است. درمجموع هرچه خاک سنگین تر باشد جابه جایی درختان راحت است.

نکته مهم: آبیاری سنگین حداقل 4 روز قبل از عملیات جا به جایی از ضروریات مهم در موفقیت عملیات است زیرا رطوبت داشتن خاک در استحکام خاک و جلوگیری از شکسته و پاشیدن خاک موثر است.

E: برداشتن درخت از گودال

در قدیم جهت برداشتن درخت از گودال از فرو کردن دو میله عمود برهم در تنه درخت و بلند کردن درخت با استفاده از این دو میله عمل می نمودند. که البته این روش امروز مردود و منسوخ گردیده است. بهترین روش جهت برداشتن درخت از گودال مهار کردن توپ ریشه از قسمت تحتانی به وسیله دو تسمه از جنس پارچه های ضخیم و در نهایت بلند کردن توپ ریشه است.

F: کاشت درخت

1-    به طور کلی جهت کاشت درخت نیاز است درخت گونی پیچ شده توسط جرثقیل بلند شود. یکی از مهم ترین امور استفاده از اهرم های انتقال است که جهت برداشتن درخت از کنار جرثقیل و گذاشتن روی کفی استفاده می گردید.

2-    بهتر است بن درخت 5-4 سانتی متر بالاتر از سطح قبلی نسبت به زمین قرار گیرد. بخش روئی توپ ریشه می بایست نزدیک سطح نهایی خاک باشد. در موقع کاشت باید ابعاد چاله حداقل 30 سانتی متر و حداکثر 60 سانتی متر بزرگ تر از ابعاد توپ ریشه باشد و خاک زیر چاله نیز بهتر است دست نخورده و بکر باشد تا کمتر نشست کند. همچنین بهتر است چاله به شکل گلدان حفر گردد. خاک روئی چاله حفر شده برای پر کردن 30 سانتی متر فضای خالی مناسب است و خاک زیرین چاله باید به بیرون انتقال یابد، پس از قرار دادن توپ ریشه در چاله می بایست چتایی قسمت فوقانی باز گردد. (چنانچه چاله کاشت از اندازه فوق بزرگ تر باشد موجبات کج شدن درخت و انحراف به اطراف «لنگر انداختن» را فراهم می آورد.)

3-    نصب قیم به دو روش قیم تک و مهار کردن تنه درخت با طناب از سه طرف با طناب برای درختان با ارتفاع بیشتر انجام می شود.

4-    کیفیت خاک: برای پر کردن چاله چنانچه خاک رسی و سنگین باشد باید مقداری peat moss (پیت موس) و ماسه بدان افزوده شود تا ضمن سبک تر شدن، زهشکی و تهویه خاک به آسانی صورت گیرد و چنانچه خاک، ماسه ای باشد برای تقویت آن در جهت حفظ رطوبت بهتر است بدان هوموس (Humus) افزوده شود. چنانچه در محل کاشت به لایه های Hard caliche (سخت کلیسی) و نمکی خاک در مسیرهای که محل تردد یا پیاده رو بوده است برخورد گردد تفویض و اصلاح خاک ضروری است. خاک مطلوب خاکی است که اصطلاحا به آن لومی غنی Rich Loam می گویند و باید دارای PH مناسب و زهکشی خوب باشد. چنین خاکی از طریق ترکیب مناسبی از ماسه، پیت موس، کمپوست (Compost)، برگ های پوسیده، کود حیوانی و خاک به دست می آید.

نکته مهم: درمورد درختان و درختچه های خزان دار، بهتر است کمی کود کامل دیر تجزیه شونده را با خاک مخلوط کنند  و در حفره بریزند. این کود نیتروژن، فسفر و پتاسیم مورد نیاز گیاه را به طور تدریجی، در طول سال در اختیار آن قرار می دهد لیکن در زمان کاشت گیاهان همیشه سبز، هیچ کودی نباید به خاک افزوده شود. دلیل این امر آن است که در یک سال اول زندگی در محل جدید، این گیاهان بسیار نحیف هستند. بنابراین، ریشه ها نشان از مواد شیمیایی سریعا صدمه می بینند. چنانچه احساس شود که گیاه شدیدا به کود نیاز دارند، در آن صورت مقدار اندکی کود دیر تجزیه شوند را می توان بر سطح خاک، در زیر لایه مالچ، پخش کرد. ضمنا باید مراقب بود که کود نزدیک به ریشه نباشد موکدا توصیه می شود که گیاه را تا همان نقطه ساقه که قبلا در نهالستان در خاک قرار داشته است در محل جدید و کاشت هم باید در خاک قرار داد. این نقطه، از روی تفاوت رنگ در تنه مشخص می شود. متراکم کردن خاک به منظور هواگیری و خارج کردن هوا از خاک با پا از ضروریات است.

5-    مالچ دهی پس از گذشت به منظور جلوگیری از تبخیر سطحی و روش علف های هرز سودمند است این مالچ را روی سطح کاشت می ریزند. مالچ هم از جنس آلی و هم از جنس معدنی وجود دارد.

G- آبیاری

1- ایجاد تشتک در اطراف درخت

2- به منظور هواگیری چاله و خارج کردن حباب های هوا اولین آبیاری می بایست بلافاصله پس از کاشت و به صورت کامل و سنگین صورت پذیرد.

3- حداکثر 2 بار آبیاری در هفته برای دو ماه اول کاشت در فصل بهار و تابستان

4- غذادهی و آبیاری از طریق برگ «هفته ای یکبار» برای ماه اول

منابع

1- جابجایی و باز کاشت درختان بزرگ- نویسنده: ریچارد- و- هریس- مترجم   رویا  ؟ - فروردین 1370

2- جابجایی درختان و درختچه ها- مترجم غزاله روحانی-مولف؛ هملیک- ناشر سازمان پارک ها و فضای سبز شهر تهران.

3- طراحی باغ پارک- تالیف مهندس جمشید حکمتی- ناشر مهندس جعفر سیا؟ ............

4- فیزیک خاک- مترجم دکتر امین علیزاده- ناشر- دانشگاه امام رضا (ع) مشهد- 1383

5- باغبانی تزئینی- مولف – JACK- E>INCELS- مترجمین – مهندس منوچهر کرکان- خیام فولادی تالاری- مهندس نادر نارونی- ناشر- سازمان پارکها و فضای سبز شهر تهران- 1372