عطر درمانی

این مقاله در شماره 14 و 15 ماهنامه سیمای محیط به چاپ رسیده است و به دلیل تقاضای دوستان نسبت به درج آن در وبلاگ اقدام شد.  

امید که مورد استفاده شما قرار گیرد. 

به دلیل عدم امکان کسب اجازه مجدد از نویسنده از عزیزان خواهشمند است در صورت استفاده از مطلب با ذکر مشخصات کامل نویسنده رعایت امانت را مبذول دارند. 

سپاس  

عطر درمانی

Aromatherapr

جنبه ای مفرح از نیروی شفابخشی گیاهان

مینا تقی زاده- دانشجوی دکترای باغبانی

عطر درمانی در گذر زمان

گرچه تا اواخر دهه 1920 کسی نام عطر درمانی را نمی برد ولی چندین هزار سال است که گیاهان معطر نقش مهمی در حفظ سلامت بدن ایفا می کنند. مصر باستان تمدنی معطر بود. مصریان روغن های معطر را برای ماساژ، حمام کردن و درمان مصرف می کردند، برای بخور در مراسم مذهبی عطر می سوزاندند و روغن سدر را برای مومیایی کردن اجساد مردگانشان به کار می بردند. اما در قرن یازدهم میلادی بود که شفادهندگان اروپایی، روغن های گیاهی و فرار حاصل از تقطیر یا چکاندن گیاهان را به کار گرفتند. غلیظ ترین شکل درمانی گیاه یعنی روغن آن، برخلاف روغن های معدنی سفت نیست، بلکه بافت آن بیشتر شبیه به آب است، به سرعت تبخیر می شود و به سادگی در پوست نفوذ می کند. روغن های گیاهی توسط جنگجویان صلیبی از شرق به اروپا برده شدند. این روغن ها را به خاطر خاصیت گندزدایی آنها در دوران شیوع طاعون خیارکی به امید جلوگیری از گسترش آن در خانه ها و اماکن عمومی می سوزاندند. این روش درمانی در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم در محاق پیشرفت داروهای صنعتی قرار گرفت. تا اینکه در دهه 1920 توسط Rene'- Maurice Gattefosse' درمان سنتی با مواد معطر احیا شد. او یک شیمیدان فرانسوی بود که اصطلاح عطر درمانی و چگونگی مصرف روغن های گیاهی را وضع کرد. در حالی که سالیان دراز عطر درمانی در کشورهای اروپایی رواج داشت، این کار تا اواخر دهه 1980 در آمریکا مورد توجه قرار نگرفت. هم اکنون نیز با اینکه عطر درمانی اصطلاحی رایج نیست ولی روغن های گیاهی موردتوجه معروف ترین شرکت های لوازم آرایشی مثل استی لودر و بادی شاپ قرار گرفته و کرم ها و روغن های عطر درمانی در همه جا از مراکز بزرگ فروش تا فروشگاه های کوچک رواج پیدا کرده است. دردنیای کنونی مردم احساس می کنند که به حفظ سلامت خود نیاز دارند و به دنبال راه هایی هستند که طبیعی و بدون عوارض جانبی باشند و چه بهتر که این درمان ها با موادی مفرح همراه باشد.

عطر درمانی چیست؟

در سال های اخیر تحقیقات پزشکی چیزی را کشف کرده که برای عطر درمانی کهنه است: بویی که ما استشمام می کنیم تاثیر بسیار زیادی بر احساس ما دارد، بوها درست مانند داروها مستقیما بر مغز اثر می گذارد. برای افرادی به تاکیدات پزشکی غرب بر علایم بیماری عادت کرده اند، قبول این نظریه که حالات هیجانی مثل غم و حسادت می توانند به جوش پوستی، سوزش سر دل یا امراض دیگر منجر شود کمی مشکل است. بسیاری مردم از شنیدن اینکه بیماریشان ناشی از حالات هیجانی آنهاست ناراحتند، چون این احساس به آنها دست می دهد که خود باعث بیماری شده اند. اما این طرز فکر در حال تغییر است و باتوجه به اینکه مطالعات رابطه بین تنش های هیجانی و بیماریهای قلبی را نشان داده اند، مردم در می یابند که ارتباطی بین ذهن و جسم وجود دارد و به آن توجه نشان می دهند. پزشکان متوجه شده اند که وقتی تنش هیجانی با روانی تحت کنترل درآید، اختلالات جسمانی - که عوامل هیجانی و روانی را در میان علل زمینه ای خود دارند- اغلب برطرف می شود یا درمان آنها آسان تر می گردد. در روش عطر درمانی عصاره گیاهان معطر که اسانس های روغنی نامیده می شوند به منظور تحریک بهبودی و سلامتی حالات مختلف جسمانی، روحی و روانی به کار برده می شود. به طور تجربی ثابت شده است که اسانس های روغنی معطر، تحریک پذیری، بی قراری، اضطراب، سردرد، تپش قلب، بی خوابی، ناراحتی های اعصاب، آلرژی و مشکلات تنفسی، سرماخوردگی، ریزش مو، کچلی! و حتی بیماری پارکینسون را درمان و بهبود می بخشد. مواد معطر از طریق بینی، پوست و دستگاه گوارش به مغز می رسند و ظاهرا آن طور که ما احساس می کنیم اثر مفید خود را اعمال می کنند همچنین برخی از مواد معطر اثر فیزیکی اثبات شده ای دارند.

اسانس های روغنی معطر چه هستند؟

اسانس ها ترکیبات شیمیایی طبیعی اند که درنتیجه واکنش گیاهان به فشار طبیعت سنتز می شوند. این مولکول های بودار معطر به عنوان دسته خاصی از موادشیمیایی غیرسمی دسته بندی می شوند. اسانس های روغنی معطر بالعکس عصاره گیاهان دارویی فقط از بخش های خاص گیاه مانند گل (Lavender)، برگ (Manaka)، تنه (Rosewood)، میوه (Orange) و... استخراج می شوند. عمومی ترین روش استخراج این مواد معطر تقطیر است که ترکیبات فرار آزاد شده از مواد گیاهی از یک دمای کنترل شده توسط بخار عبور داده می شود، سپس آنها را از طریق یک کندانسور سرد،آبگیری می نمایند. بسیاری از روغن های فرار مانند روغن های تلخ اکالیپتوس و چای درختی دارای خواص اثبات شده گندزدایی، میکروب کشی، ضد باکتری و ضد قارچ هستند. ویژگی کلی دیگر روغن های فرار استفاده آنها در دستگاه گوارش به عنوان کمک کننده به هضم غذا و ضد نفخ است.

روش های استعمال عطر درمانی

در عطر درمانی، بیماری ها با روش های مختلف استفاده از این روغن های دلپذیر درمان می شوند، ازجمله:

1- بوییدن عطرها: فواید عطر درمانی به آسانی از طریق بوییدن اسانس های روغنی، سوزاندن روغن ها و یا از طریق اضافه کردن چند قطره اسانس روغنی به آب گرم داخل وان امکان پذیر است. بیماران تحت درمان عطر درمانگرها توصیف کرده اند که این یک روش آرام بخش و خوشایند است. قدرت تغییر خلق عطرها را می توان با افزودن چند قطره روغن گیاهی به آب وان حمام یا ریختن آن در یک ظرف و تبخیر آن با یک لامپ چراغ تجربه نمود. روش طولانی مدت آن ریختن مخلوط آب و کمی روغن گیاهی در ظرف مخصوصی است که با یک شمع گرم نگه داشته و به مرور تبخیر می شود یا به صورت افشانه رقیقی از روغن در هوا پراکنده می گردد. کلا استنشاق روغن های معطر می تواند موجب تمدد اعصاب، رفع علایم افسردگی، تنگی نفس، سرماخوردگی و آسیب های تنفسی گردد.

2- استفاده موضعی: بوییدن تنها راه تاثیر اسانس های روغنی بر بدن نیست، بلکه روغن های گیاهی به طور موضعی هم موثراند. برخلاف روغن های معدنی که روی پوست می مانند، روغن های گیاهی از مولکول های بسیار ریزی ساخته شده اند که می توانند در پوست و به درون سیستم جریان خون نفوذ کنند. استفاده موضعی روغن های گیاهی در درمان طیف وسیعی از مشکلات پوستی کاربرد دارد و این عصاره ها از اجزای فرآورده های مراقبت از پوست و لوازم آرایشی است. روغن های ملایم گیاهی مانند اسطوخودوس را حتی می توان برای درمان بریدگی ها، سوختگی ها، سردردها و دیگر موارد نیازمند کمک های اولیه به کار برد. به دلیل اینکه حتی یک متخصص عطر درمانی نیز نمی تواند همیشه حساسیت افراد را به روغن های گیاهی پیش بینی کند، بنابراین روغن های گیاهی نباید قبل از رقیق کردن بر روی پوست به کار برده شوند.

3- ماساژ درمانی: استفاده دیگر روغن های گیاهی ماساژ درمانی است. زمانی روغنی روغن بادام، زیتون یا کنجد از طریق مشت و مال سنتی افزوده شود، اثر آن را بیشتر شده، کشش ها را از بین برده، گردش جریان خون را بهتر نموده و درنتیجه احساس سلامتی به انسان دست می دهد. عطر درمانی ماساژی، بهترین روش ممکن است که توسط عطر درمانگرهای حرفه ای توصیه می شود. متخصصان این حرفه بر این باورند که عطر درمانی زمانی اثر بیشتری دارد که با سایر روش های درمانی نظیر ماساژ، آب درمانی، مدیتیشن، رژیم غذایی صحیح و ورزش تلفیق گردد.

چگونگی تاثیر درمانی عطرها

وقتی که اسانس های روغنی معطر به روش استنشاق یا از طریق موضعی استعمال شدند، به علت کوچکی مولکول هایشان به سرعت از طریق فولیکول های مو یا منافذ پوست به درون پوست نفوذ کرده و وارد سیستم جریان خون مویرگ ها می شوند. علاوه بر این در روش استنشاقی مولکول های کوچک عطرها مستقیما از طریق پوشش حفره بینی به سلول های گیرنده در پیاز بویایی مغز منتقل می شوند. سپس در این گیرنده ها پیغام های الکترو شیمیایی درباره رایحه منتقل شده که به دنبال آن یکسری مواد شیمیایی عصبی سنتز می گردد که نتیجه آن اثرات تسکینی، تحریکی، آرام بخشی یا نشئه آور در افراد است. عطرها همچنین مرکز هیجانات و حافظه را از طریق تاثیر بر سیستم عصبی limbic تحت تاثیر قرار داده و باعث ذخیره اطلاعات و بازیافت آموخته ها می شوند.

حس بویایی ارتباطی قوی با هیجانات ما دارد. وقتی یک بوی مطبوع زیر بینی قرار داده می شود، در سطح نیمکره راست مغز فعالیت های الکتریکی افزایش می یابد. تحقیقات علمی تاثیر مستقیم بوهای خاصی را بر مغز تایید می کند. از روی مطالعه بسامد امواج مغز معلوم شده است که استشمام اسطوخودوس امواج آلفا را در پشت مغز زیاد می کند که با احساس آرامش همراه است. بویی مثل یاسمن امواج بتا را در جلو سر را افزایش می دهد که تشدید حالت هوشیاری را به دنبال دارد. در تحقیقی از یکسری شرکت کنندگان سوال هایی شد که به طور معمول موجب افزایش فشارهای روانی می شود. برخی از افراد در همان لحظه در حال بوئیدن عطر رایحه سیب بودند. کسانی که این عطر را می بوئیدند نسبت به افراد گروه شاهد، دارای فشار خون، ضربان قلب و سفتی عضلانی کمتری شدند. بنابراین از این مباحث می توان نتیجه گیری نمود، انواع موادی که از راه هوا منتقل می شوند ممکن است دلیل برخی از رفتارهای غیرقابل توضیح ما درطی روز باشد، نکته جالب توجه اینجاست که چون بیشتر مردم بوهای مختلفی را تشخیص می دهند، موارد استفاده درمانی با عطرها نیز بسیار زیاد است.

عطر درمانگرهای مهم

اکلیل کوهی (Rosmarinus Officinalis) رفع انقباضات و گرفتگی و درد عضلات، درمان یبوست، خارش سر، سر درد، غش، فراموشی، عدم تمرکز و خاصیت نیروبخشی.

اسطوخودوس (Lavendula Angustifolia) درمان استرس ها، افسردگی، اضطراب، تنش های عصبی، سردرد و ترس و معالجه کوفتگی ها، درد بریدگی، خونمردگی و حشره گزیدگی.

مریم گلی (Salvia Officinalis) برطرف نمودن فراموشی و عدم تمرکز حواس، خارش سر و درمان یبوست.

نعناع (Mentha Piperita) دفع مواد سمی ناشی از بدکاری کبد، رفع سوء هاضمه عصبی و درد، یک محرک قوی مغزی.

شمعدانی عطری (Pelargonium Graveolens) درمان استرس، افسردگی، اضطراب اندوه و تنش های عصبی.

اکالیپتوس (Eucalyptus resinifera) برطرف نمودن سرفه های عصبی.

ریحان (Ocimum Basilicum) نارنگی (Citrus reticulate)  و نارنج (Citrus Aurantium)  رفع اسپاسم های عمیق عضلانی.

گل محمدی (Rosa Domascena)، سرو اطلس (Cedrus Atlantica)، پیرو (Junipreus Communis)، آویشن (Thymus Vulgaris) و گریپ فروت (Citrus Paradisi) درمان استرس ها، اندوه، افسردگی و اضطراب.

نکات احتیاطی در استعمال عطر درمانگرها

 اگر اسانس های روغنی گیاهی عاقلانه به کار برده شوند، کمتر از اکثر داروهای بدون نسخه عوارض جانبی دارند، ولی متخصصان همواره احتیاط را توصیه می کنند. به طور کلی افراد دارای پوست های سفید یا کک مکی بیشتر مستعد حساسیت به اسانس های معطر هستند. بنابراین تمام کسانی که برای نخستین بار این روش را به کار می گیرند، بهتر است اول واکنش آلرژیایی آن را برروی پوست قسمت داخلی مچ دست یا داخل آرنج تست کنند. زنان باردار و شیرده، کودکان و مبتلایان به صرع در استفاده از اسانس های معطر گیاهی باید احتیاط بیشتری به خرج دهند. اسانس های روغنی معطر هیچگاه نباید به صورت غلیظ برروی پوست بکار روند و معمولا آنها را در یک روغن حلال گیاهی (نظیر روغن بادام یا دانه انگور) رقیق می کنند. واکنش های مضر دربرابر عطر درمانگرها به ندرت گزارش شده است. عوارض جانبی استفاده روش عطر درمانی ممکن است گاهی به صورت حالت تهوع، سردرد و واکنش های حساسیت را بروز کند. روغن های معطر مرکبات ممکن است در معرض اشعه ماورای بنفش واکنش دهد و موجب سوختگی پوست در آفتاب شود. اسانس های روغنی همیشه باید برروی پوست پاکیزه به کار رود. درمورد بیماران صرعی و مبتلایان به فشار خون بالا، برخی اسانس های روغنی معطر می تواند اثر کاهشی یا تحریکی در خواص یکسری داروهای خاص مانند آنتی بیوتیک ها، آنتی هیستامین ها، مسکن ها و داروهای ضد صرع داشته باشند.

منابع مورد استفاده

1- حقیر، حسین (ترجمه). 1381. راهنمای خانواده برای درمان طبیعی، چاپ اولع انتشارات ققنوس.

2- مردوخی، رشاد (ترجمه). 1376. روش های نوین درمان طبیعی. چاپ اول. انتشارات نی.

3-     Barnes, Joanne and Williamson, E. September 2000. Aromatherapy and essential oil useful information for pharmacists. Royal Pharmaceutical Society. http: //www.rpsgb.org.uk/pdfs/scifactsheetarom.pdf

4-     BUPA's Health Information Team. July 2004. Aromatherapy. www.aromatherapy-regulation.org.uk

5-     Dr. Clearwater, Fl 2001 .DOCTOR PHYTO.  http://www.doctorphyto.com/Products/Essential_Oils.pdf

6-     Maniapoto, Karen. October 2003. Aromatherapy. Sci Tch Conference. http://www.nzase.org.nz/events/Aromatherapy.pdf

7-     Dr. Richard Brown Professor E. Ernst and professor C.D. Ward. Updeted Nay 2002. Aromatherapy. Parkinson' s Disease Society.

http://www.parkinsons.org.uk/shared_asp_files/uploadedfiles/%7BFCD7EA5C-EBE9-4DE1-8A9B-F30F1DAEE1AE%7D_aromatherapy1801_04.pdf